De Arnhemse gasfabriek. Geschiedenis en archeologie van de gasvoorziening

Arnhems jongste woonwijk, het Nieuwe Kadekwartier, wordt gebouwd op het terrein van de voormalige gemeentelijke gasfabriek aan de Westervoortsedijk. Vanuit deze fabriek is de stad honderd jaar van gas voorzien. Vervuilende bijproducten van het productieproces zijn grotendeels opgevangen en voor zover mogelijk verkocht, maar een deel is in de ondergrond achtergebleven. Voorafgaand aan de bouw van de nieuwe wijk is het terrein in 2013-2014 onder archeologische begeleiding gesaneerd.

In ons land heeft nog maar weinig historisch en nagenoeg geen archeologisch onderzoek naar gasfabrieken plaatsgevonden. Dat laatste hangt samen met de vaak zware bodemverontreiniging en de - voor archeologen - ‘recente’ aard van gasfabrieken. Maar hoewel de vervuiling beperkend werkt op het verrichten van onderzoek, is dit op aangepaste wijze wel degelijk mogelijk en levert archeologisch-historisch onderzoek van gasfabrieken veel relevante kennis op over een voor steden in het algemeen belangrijke industrie. Er was dan ook reden genoeg voor de gemeente Arnhem om een van de laatste gasfabrieksterreinen in Nederland alsnog te laten onderzoeken.

In deze publicatie worden de geschiedenis van het gasbedrijf en de ontwikkeling van het gebouwencomplex beschreven aan de hand van de resultaten van het archeologisch en het historisch onderzoek. Ook worden archeologische vondsten belicht die iets vertellen over de materiële cultuur in Arnhem in de late negentiende en vroege twintigste eeuw. Verder is er aandacht voor de sanering van het gasfabriekterrein, de nieuwe woonwijk en een aangrenzend industrieel complex, het voormalige onderstation van het provinciale elektriciteitsbedrijf PGEM.